عشایر شاهسون مغان

ایل شاهسون از طایفه، تیره، کویک و هر کویک از چند اوبه و اوبه ها از تعدادی خانواده تشکیل شده است. در راس هر طایفه؛ ایل بیگی از سوی دولت مرکزی برای حفظ نظم و وصول مالیات انتخاب می شد ولی اداره طایفه برعهده بیگ بوده که از طرف ایل بیگی گمارده می شد.
ایل شاهسون در استان های اردبیل و آذربایجان شرقی زندگی می کنند و برخی از آن ها در طی سالیان گذشته یک جا نشین شده اند. شاهسون ها از سجایای اخلاقی خوبی برخوردار هستند و در تیراندازی و شکار و میهن پرستی شهرت دارند. آن ها به زبان آذری صحبت می کنند و شیعه مذهب هستند. برپایی جشن ها و آیین های اسلامی و ایرانی از مهم ترین آداب و رسوم آن ها به شمار می آید که به شکل های خاصی و با
رعایت اصول ایل انجام می شود و برای گردشگران بسیار جذاب، دیدنی و شنیدنی
است. شاهسون ها جشن های خود را در میدان برگزار می کنند و در عید های مذهبی از جمله عید قربان و عید فطر پس از نماز عید به دید و بازدید یک دیگر می روند. مراسم ها و آداب ازدواج
در میان این ایل از اهمیت زیادی برخوردار است. وقتی پسری خواهان دختری است
دو نفر از ریش سفیدان ایل را به چادر پدر دختر می فرستد و آنها در صورت
توافق عهد و پیمان می بندند و خیلی به آن اهمیت می دهند. پس از خواستگاری؛
خانواده داماد برای عروس هدایایی از قبیل: روسری، گردن بند، آینه، پارچه و
شیرینی می برند. چند روزمانده به تاریخ عروسی از مهمانان دعوت به شرکت در
مراسم می شود. مهمانان هدایایی به همراه می آورند و به محض نزدیک شدن
مهمانان؛ داماد و همراهان وی به اتفاق نوازندگان سازهای محلی به استقبال
آن ها می روند. مهمانان شام را در چادر خانواده داماد می خورند و مبلغی به
آشپز و آبدارچی هدیه می کنند. این مراسم چند روز ادامه دارد و در روز آخر
مهمانان به خانه عروس رفته و عروس را همراه خود به چادر داماد می آورند.
زمانی که عروس قصد خروج از منزل پدر را دارد، یکی از افراد خانواده او
کمربند زیبای طلایی به کمر او می بندد، سپس عروس با آینه و جهیزیه خود به
سمت خانه داماد حرکت می کند. هنگامی که عروس به چادر داماد نزدیک شد،
داماد سیب سرخ یا دسته گلی به طرف او پرتاب می کند که دراین موقع
سوارکاران هر یک به نوبه خود به نمایش های محلی می پردازند.
لباس های محلی ایل شاهسون یکی از مهم ترین جاذبه های فرهنگی این ایل به شمار می آیند. مردان ایل شاهسون پوشاک اختصاصی ندارند، کت و شلوار و کلاه آنان معروف به کِپی یا کلاه ترک
داری که نظیر کلاه مردان گیلان است؛ تشکیل دهنده ی پوشاک مردان شاهسونی است.
لباس بانوان ایل شاهسون هریک یاد آور گوشه ای از پوشش مردم سایر مناطق ایران زمین است. روسری بانوان را چارقد گلداری تشکیل می دهد

که با یک کلاغی بسته می شود.
پیراهن زنان ایل شاهسون از رنگ های متنوع و شاد تشکیل شده و بلند است. تنبان؛ شلیته ای است که می
پوشند و شبیه تنبان های بانوان گیلان، بختیاری و قشقایی است. جلیقه زنان شاهسون را پارچه های دوخته شده بدون آستین تشکیل می دهد که روی آن ها سکه های طلا
و نقره دوخته شده است و تعداد سکه ها نشان دهنده میزان ثروت خانواده است. شاهسون ها در چادرهای نیم کره ای شکلی زندگی می کنند که آن ها را آلاچیق و برخی را کومه می نامند. کومه معمولا از آلاچیق کوچک تر است و از جنس خشن بافته می شود
ولی آلاچیق با ظرافت و مهارت بافته می شود و دوام آن ها از کومه بیش تر
است. فضای داخلی کومه ها به طور معمول 5 متر است. آلاچیق اصلی عموما از
نمد سفید و با ظرافت است این نمدها با طرح های رنگی در جلو و طرفین تزییین
یافته و سر درب ورودی ها منگوله هایی آویزان است.
نمدهای این چادر به علت باران و گرد و خاک و دود داخل به تدریج قهوه ای و
سرانجام سیاه می شوند. چاتما نیز نوع دیگری از چادرهای عشایر شاهسون است که در توقف گاه های موقت برپا می شود. شاهسون ها یکی از بزرگ ترین دامداران و کشاورزان ناحیه آذربایجان شرقی و اردبیل هستند. زندگی آنها تا حدود زیادی به دام وابسته است و وجود فرآورده های
دامی سبب شده است که صنایع دستی در میان این ایل اهمیت زیادی داشته باشد.
انواع گلیم، جاجیم، خورجین و جل اسب ازمهم ترین صنایع دستی عشایر شاهسون به شمار می آید.
مهم ترین بافته شاهسون ها گلیم های سوزن دوزی و ظریف معروف به سوماک است که درزبان محلی آن را
ورنی بافی می گویند. ورنی بافی مهم ترین و زیباترین صنایع دستی این ایل
است که طرح های پیچیده آن را با دستگاه های عمودی یا افقی به صورت تکه های
دراز و باریک به طول 3 متر می بافند و سطح آن ها را با نقش های پیچیده،
سوزن دوزی می کنند. معمول ترین و معروف ترین طرح این گلیم ها کشتی نوح نام
دارد که به شکل سوزن دوزی با طرح کشتی است و در وسط آن درخت و اطراف آن
پرندگان و جانوران دیده می شوند.
مفرش نوعی صنایع دستی روستایی و عشایری است که در منازل روستایی برای
نگهداری رخت خواب و لوازم خواب از آن استفاده می شود و در کوچ ایلات و عشایر نیز مفرش وسیله بسیار مناسبی برای حمل وسایل مختلف به شمار می‌آید. مفرش
به شکل مکعب مستطیل است و در اندازه‌های مختلف به هم دوخته می ‌شود و نقش
و نگارهای زیبا و دل‌انگیزی دارد.
جل اسب های ایل شاهسون هم از لحاظ سبک خاص تصویر حیوانات و پرندگان و هم از لحاظ رنگ پردازی، از
بهترین رو اسبی های ایران به شمار می روند. خورجین برای حمل اشیا و وسایل
دستی مورد استفاده قرار می ‌گیرد و با نقوش خاص و زیبایی بافته می شود.
علاوه بر خورجین، برخی دیگر از لوازم مورد نیاز عشایر مانند بزک شتر و نوار مخصوص چادر به همین شیوه بافته می شود.
کوچ نشینان ارسباران در منطقه زیبای ارسباران در ناحیه کوهستانی و جلگه ای به سر می برند و قلمرو عمده آن ها در بخش باختری دشت مغان در پیرامون شهرستان اهر است. نام این ایل از منطقه سکونت آن ها بین سرزمین ارسباران و قره داغ گرفته شده است. سابقه تاریخی این ایل نیز شباهت زیادی به تاریخ شاهسون ها دارد. منطقه تابستانی ییلاقی ایل ارسباران را کوه های اطراف ارسباران و سبلان تشکیل می دهد. منطقه زمستانی (قشلاقی) ایل ارسباران را نیز جنوب دشت مغان و اطراف رود قره سو و کنار رود ارس در منطقه خدا آفرین تشکیل می دهد. کوچ نشینان ارسباران همانند شاهسون ها از طایفه، تیره، کویک، اوبه و خانواده تشکیل شده است. جشن ها و آیین های این ایل شباهت بسیار زیادی به مراسم ها و آیین های ایل شاهسون دارد.
به طور کلی شیوه معیشت، لباس ها، موسیقی، جشن ها و آداب و رسوم خاص عشایر اردبیل و آذربایجان شرقی سبب شده بازدید از زندگی عشایر شاهسون و ارسباران در آذربایجان شرقی یکی از مهم ترین و جذاب ترین برنامه های گردشگران این خطه به شمار آید.
متشکل ترین دسته شاهسونها در غرب دریای مازندران زندگی می کنند.علاوه بر شاهسونهای دشت مغان دسته های زیادی از شاهسونها در مناطق مختلفی که در فاصله تبریز و تهران قرار گرفته به سر می برند. از مهم ترین آنها باید از دسته هایی که در اطراف هشترود و میانه و بیجار، قزوین، ساوه، ورامین و همدان و قم به سر می برند نام برد.گروه‌های دیگر این ایل دراطراف زنجان زندگی می‌‌کنند. همچنین گروهی از ایل شاهسون در منطقه نیریز فارس در ساحل جنوبی دریاچه بختگان سکونت دارند. شاهسونهای فارس تیره‌ای از ایل اینانلو یا اینالّو به‌شمار می‌آیند. گروهی از شاهسون ها در شهرستان شاهین ‌دژ ییلاق را در کوهستان ها به سر می برند که به شاهسوان یا شایسوان معروفند.
قالیچه های شاهسون همچون قالیچه های بلوچ های خراسان که از همسایگان خود تأثیر پذیری داشته
اند، رنگ و لعابی کُردی دارند به نحوی که تولیدات دوپودی آنها با بافتی
بسیار سفت و فشرده و نه چندان ظریف، بافته های کولیایی را در ذهن تداعی می
کند.
نقشه های رایج درقالی های شاهسون در اصطلاح محلی عبارتند از لاکی نیمه، شبیری ناری و دوقوز بورونی. شاهسون های استان اردبیل از طایفه های زیر تشکیل شده اند:

حاجی خوجالو ، اجیرلو ، جوادلو، جوروغلو ، گده بیگلو ، گیکلو ، مستعلی بیگلو ، سرخان بیگلو ، مرادلو ، جانی یارلو ، دمیرچی لو ، تالش میکائیل لو ، هومن لو ، قوردلو ، حاجی خانلو ، عیسی لو ، کورعباسلو ، قوجابیگلو ، مغان لو ، پیریواتلو ، قره قاسملو ، ساری جعفرلو ، عرب لو ، خلیفه لو ، ادولو ، زرگرلو ، بیگدلو ، سروانلار ، حسین خان بیگلو ، علی بابالو ، سیدلو ، جعفرلو ، حسینکلو ، عطا خانلو ، نوروزعلی بیگو ، بند علی بیگلو معروف به علب بابالو ، رضابیگلو ، عبادالله بیگلو ، شاهعلی بیگلو ، بالابیگلو ، آیواتلو ، تکله ، جلودارلو ، اودولو ، بیگ باغلو ، آراللو ، کله سر ، یکه لو ، قاراجالو ، حسین حاجی لو ، کالاش ، کنده لو ، فولادلو ، جهان خانملو ، ملی ، ملی سیدلر ، خامسلو ، ترت ، گون ائولی ، خلفلو ، گون پاپاق ، چلبیانلو ، حاجی علیلو ، قره چورلو ، کرداحمدلو ، طایفه تراکمه ، چاخرلو ، محمد خانلو ،